BAŞ TUTMAYAN SÜLH SAZİŞİNİN MƏTNİ AÇIQLANDI – Rusiya hansı şərtlərlə Ukrayna ərazisini tərk edəcəkdi?

İlk dəfə olaraq, 2022-ci ilin yazında Ukrayna və Rusiya Federasiyası arasında danışıqların bir neçə raundu zamanı razılaşdırılan sülh müqaviləsinin mətnindən çıxarışlar dərc edilib.

Hurriyyet.az “AzPolitika”-ya istinadla xəbər verir ki, materiallar Almaniyanın WELT nəşri tərəfindən dərc olunub.

Nəşr iddia edir ki, “orijinal sənəd” onların ixtiyarındadır, lakin ondan çıxarışlar fotosurətdə deyil, mətndə verilir. Söhbət iki döyüşən tərəfin 15 aprel 2022-ci il tarixinə razılaşdığı müqavilə layihəsindən gedir. Yalnız bir neçə məsələ “açıq” qalıb. Onları Vladimir Putin və Volodimir Zelenski baş tutmayan sammitdə şəxsən müzakirə etməli idilər.

Ukrayna döyüş meydanında daha böyük uğurlar qazanmağa başlayandan sonra Rusiya maksimalist tələblərindən geri çəkildi və tərəflər saziş layihəsi hazırlamağa başladılar. Əsas müddəalar aşağıdakılar idi:

Ukrayna öhdəlik götürürdü:

- “Daimi neytrallığa” riayət etmək, yəni NATO da daxil olmaqla hərbi alyansa üzvlükdən imtina etmək;

- Nüvə silahının istehsalından və alınmasından imtina etmək, xarici qoşunları ölkəyə buraxmamaq və silahların keçməsinə icazə verməmək;

- Öz infrastrukturunu, o cümlədən aerodromları və dəniz limanlarını başqa ölkələrə verməmək;

- Xaricilərin iştirakı ilə hərbi təlimlər keçirməkdən və hər hansı hərbi münaqişələrdə iştirakdan çəkinmək;

- “Faşizm, nasizm və təcavüzkar millətçiliyi” qanuni olaraq qadağan etmək.

Rusiya və qarant ölkələrin öhdəlikləri belə olub:

- Bir daha Ukraynaya hücum etməmək;

- Ukraynaya hücum olacağı təqdirdə qarant ölkələr 3 gün ərzində Ukraynaya dəstək verməyə borclu olacaqlar;

- Rusiya Federasiyası digər ölkələrin Ukrayna üçün təhlükəsizlik zəmanətlərinə qarşı deyil;

- Donetsk və Luqansk vilayətlərinin işğal olunmuş hissələri qismən Rusiyanın tərkibində qalacaq. Krım və Sevastopol limanı təhlükəsizlik zəmanətlərindən kənarda qalır, bu da əslində yarımadaya nəzarətin Rusiya Federasiyasına verilməsi demək olardı.

Rusiya müqaviləyə Belarusu, Ukraynanı isə Türkiyəni daxil etmək istəyirdi.

Danışıqlar zamanı Rusiya qoşunlarını Krımdan və Donbassın bir hissəsindən deyil, Ukraynadan çıxarmağa hazır olduğunu bəyan edib. Dövlət başçıları qoşunların çıxarılmasının təfərrüatlarını birbaşa müzakirə etməli idilər. İki ukraynalı danışıqçı bunu WELT-ə şərhlərində təsdiqləyib.

Nəşrin məlumatına görə, ümumilikdə sazişin mətni “İstanbul kommünikesi” adlanan sənədə bənzəyir. Bu iki səhifəlik sənəddir, orada Ukrayna 2022-ci il martın 29-da İstanbulda keçiriləcək danışıqlardan əvvəl tələblərini təqdim edib. Kommunikedə Krımın statusunun növbəti on-on beş il ərzində danışıqlarda dəqiqləşdirilməli olduğu bəndi yer alıb. Lakin bu tələb artıq sülh müqaviləsinin yekun layihəsində yer almayıb. Ordu ölçüsü məsələsi – Ukrayna silahlı qüvvələrinin gələcək ölçüsü ilə bağlı məsələ də həll olunmamış qalıb. “Əlavə 1”ə əsasən, Moskva Kiyevdən ordusunu 85 min əsgərə qədər azaltmağı tələb edib – hazırda orduda bir milyona yaxın əsgər xidmət edir. Ukrayna 250 min əsgər kontingenti təklif edib. Hərbi texnikanın miqdarı ilə bağlı da fikirlər müxtəlif idi.

Rusiya tankların sayının 342-yə endirilməsini, Kiyev isə 800-ə qədər saxlanmasını tələb edib.

Kiyev 280 kilometrə qədər mənzilli 600 raket sistemini saxlamaq istəyirdi, Rusiyanın planına görə, onların 96-sı maksimum 40 kilometr olmalıdır. Bundan əlavə, Moskva Ukraynada 102 döyüş təyyarəsi və 35 helikopterin qalmasını tələb edib, Kiyev 160 təyyarə və 144 helikopterdə israr edib. Rusiyanın planlarına görə iki, Ukrayna planlarına görə isə səkkiz döyüş gəmisi olmalıdır.

Mümkün olmayan tələblər

WELT-in məlumatına görə, əsas məqamlar açıq qalsa da, saziş layihəsi tərəflərin 2022-ci ilin aprelində mümkün sülh sazişinə nə qədər yaxın olduqlarını göstərir. “Putin və Zelenski qalan fikir ayrılıqlarını şəxsi söhbətdə həll etməli idilər, lakin İstanbuldakı perspektivli zirvə görüşündən sonra Moskva Kiyevin bununla razı olmadığı əlavə tələblər irəli sürdü”, - nəşr yazır .

Ukrayna üçün qəbuledilməz olan belə tələblər arasında rus dilinin Ukraynada ikinci rəsmi dil olması, qarşılıqlı sanksiyaların aradan qaldırılması və beynəlxalq məhkəmələrdə iddiaların dayandırılması da var. Moskva həmçinin Kiyevdən “faşizm, nasizm və təcavüzkar millətçiliyi” qanuni olaraq qadağan etməyi tələb edib.

Sənədin ümumi qiymətləndirilməsi

Danışıqlarda iştirak edən bir neçə diplomat WELT-ə bildirib ki, 2022-ci ilin yazında həll yoluna böyük maraq var idi. Lakin müharibənin ilkin mərhələsində Rusiya Federasiyasının məğlubiyyəti ümumi vəziyyəti dəyişdi. Nəşrin müəllifləri hesab edirlər ki, “geriyə baxanda, sövdələşmə hələ də sərfəli görünür”. Ukrayna danışıqlar heyətinin üzvü o vaxt WELT-ə deyib: “Bu, edə biləcəyimiz ən yaxşı razılaşma idi”. Müharibənin hazırkı vəziyyətinə nəzər salan nəşr iddia edir ki, 2022-ci ilin aprelində Ukrayna indikindən daha güclü danışıqlar mövqeyi tutub. “Əgər baha başa gələn müharibə təxminən iki aya başa çatsaydı, bu, saysız-hesabsız insanların həyatını və çoxlu əzab-əziyyəti xilas edərdi”, - məqalə müəllifi yazır.

Yekun olaraq, WELT danışıqlarda iştirak edən Ukrayna nümayəndə heyətinin iştirakçısı David Araxamianın kontekstdən çıxarılan və Rusiya təbliğatı ilə təhrif olunmuş sözlərinə istinad edir ki, bu sövdələşmə guya o vaxt Böyük Britaniyanın Baş naziri Boris Consonun ucbatından iflasa uğrayıb. İddialara görə, o, Ukraynanın sülh sazişindən əl çəkməsini və hərbi əməliyyatları davam etdirməsini təkid edib. Əslində, Araxamia həmin müsahibədə Ukraynanın heç vaxt bu sənədi imzalamaq niyyətində olmadığını, çünki ruslara etimad olmadığını bildirib. Araxamiya birbaşa vurğulayıb ki, Qərb tərəfdaşları danışıqların gedişindən xəbərdardılar və sənədlərin layihələrini gördülər, lakin Ukrayna üçün qərar vermədilər, ancaq məsləhət verə bilərdilər. Araxamia 2023-cü ilin noyabrında Natelya Moseyçuka verdiyi müsahibədə deyib: "Onlar əslində bizə o zamanlar heç cür vermək mümkün olmayan müvəqqəti təhlükəsizlik zəmanətlərinə (ruslarla) girməməyimizi tövsiyə etdilər".